De uitsluitende kracht van 'normaal doen’

Volgens grote sociologen als Foucault, Bourdieu of Bauman kun je macht in de huidige samenleving niet bezitten en bewust inzetten om invloed uit te oefenen. Macht zit volgens hen in dominante beelden en het heersende discours waarmee je dagelijks wordt geconfronteerd. Deze algemeen geldende opvattingen beïnvloeden je onbewust. Ze ‘brainwashen’ je als het ware.

Blog

Democratie is het enige juiste systeem, onderwijs is belangrijk, rijkdom is goed. Het zijn denkbeelden die bijna eenieder accepteert. Door de voortdurende confrontatie begin je deze ideeën te internaliseren, je neemt ze voor lief en ziet ze als ‘normaal’. Dit wordt dan ook wel ‘normalisatie’ genoemd in de sociologie. Volgens Foucault is alle kennis die je bezit beïnvloed door dominante ideeën in de samenleving en is het bijna onmogelijk om je hier aan te onttrekken.

Hoe bied je weerstand wanneer deze opvattingen in de hersenen van een groot deel van de samenleving zitten vastgeroest?

In het Nederlandse discours is een aantal dominante beelden over vluchtelingen heersend. In de eerste plaats worden vluchtelingen als gevaar voor de Nederlandse samenleving gepresenteerd. Hun cultuur wordt als achterhaald, minderwaardig en onverenigbaar met die van Nederlanders gezien. Dit kan leiden tot nationalistische reacties op en afkeer tegen de komst van vluchtelingen. In de tweede plaats worden vluchtelingen als arme, hulpeloze slachtoffers gezien die dringend ondersteuning nodig hebben. Deze representatie heeft ertoe geleid dat veel burgerinitiatieven zijn ontstaan die de inclusie en participatie van vluchtelingen willen ondersteunen.

Bijna onmogelijk

Maar, als we terugkijken naar wat Foucault betoogt, en wij ons niet kunnen onttrekken aan dominante beelden, dan lijkt het bijna onmogelijk om een groep waarover zulke uitsluitende ideeën bestaan te includeren in de samenleving. Hoe kun je immers volwaardig lid van een samenleving worden als je per definitie als hulpbehoevend slachtoffer wordt gezien? Hoe kun je een positieve identiteit in het nieuwe land ontwikkelen wanneer je enkel tot vluchteling gereduceerd wordt? Hoe kun je openstaan voor nieuwe ‘normen en waarden’ als jouw eigen land, cultuur, religie en identiteit met stereotyperende beelden vernederd worden?

Uitsluitende beelden maken inclusie onmogelijk. Maar, hoe bied je weerstand wanneer deze opvattingen in de hersenen van een groot deel van de samenleving zitten vastgeroest?

Halleh Ghorashi, hoogleraar Diversiteit en Integratie bij de afdeling Sociologie aan de VU Amsterdam, heeft het concept ‘tussenruimte’ bedacht. De tussenruimte staat voor een ruimte waarin mensen proberen kritisch na te denken over hun eigen opvattingen en afstand nemen van dingen die zij voor lief nemen. Hierdoor ontstaat er een tussenruimte waarin mensen elkaar in een nieuw licht kunnen aanschouwen. Ghorashi beschouwt dit als een soort dans. Een stap terug doen en elkaar opnieuw ontmoeten.

Chaos

In het kader van het onderzoek dat ikzelf verricht heb binnen BOOST Transvaal, een burgerinitiatief voor en met nieuwkomers, viel mij op dat deze dans veel makkelijker is wanneer er daadwerkelijk gedanst wordt. Tijdens een feestje zag ik hoe mensen met verschillende achtergronden elkaars dansstijlen gingen leren. Zij begonnen deze te mixen, waardoor nieuwe hybride dansstijlen het levenslicht zagen. Geïnspireerd door deze ervaring ging ik tijdens mijn onderzoek meer letten op situaties waarin mensen hun bestaande rollen en identiteiten gemakkelijker loslieten. Bij een publiek evenement van het initiatief ontstond er in het keukenteam chaos omdat het aantal gasten veel hoger was dan verwacht.

Ga dansen, maak theater, creëer chaos en dwing mensen om hun rollen te verlaten. Doe niet normaal. Doe gek!

Door de chaos die ontstond werden mensen in het keukenteam gedwongen hun vooraf toegewezen rol los te laten, waardoor eenieder de taken moest oppakken die voor hem of haar het meest voor de hand lagen. Hierdoor begon het team op een nieuwe, organische manier samen te werken. Een ander voorbeeld heb ik zelf meegemaakt in het theater project Contained at BOOST, waarin een groep van nieuwe en oude Amsterdammers samen een theaterstuk heeft gemaakt. Theater is natuurlijk helemaal geschikt voor het veranderen van rollen. Ook machtsverhoudingen kunnen hierdoor ineens verschuiven.

Wat de drie voorbeelden met elkaar gemeen hebben, is dat de mensen met verschillende achtergronden een gezamenlijke passie met elkaar deelden. Zij dansten samen, maakten eten en speelden theater.  In de voorbeelden dachten de mensen daarom niet rationeel na over het categoriseren van mensen, maar lieten zij zich leiden door hun gezamenlijke passies, emoties en de chaos. Op die speelse manier lieten zij hun dagelijkse rollen makkelijker los.

Doe gek!

Helaas wordt in het dagelijkse leven en op de werkvloer vaak van ons gevraagd dat wij rationeel en serieus zijn. Kortgezegd, dat we normaal doen. En we hebben ook een premier die fier staat voor de ‘normale Nederlander’. Een premier die ‘normaal gedrag’ tot deugd verheven heeft. De normale Nederlander hoort te doen wat de normale Nederlander normaal hoort te doen. Maar juist ‘normaal doen’ zonder kritisch na te denken over wat je eigenlijk doet, is heel gevaarlijk. Het ‘normale’ normaliseert de werking van uitsluitende dominante beelden.

Om inclusie in de samenleving te bevorderen is het van belang deze normalisering tegen te gaan. Om je te verzetten tegen hersenspoelende dominante beelden die we allemaal maar als normaal accepteren, moet je juist alles een beetje opschudden. Ga dansen, maak theater, creëer chaos en dwing mensen om hun rollen te verlaten. Doe niet normaal. Doe gek!

Meer informatie?Neem contact op met:

Maria Charlotte Rast

icon_chevron Stuur een e-mail
Afbeelding