Nieuw: podcast Sleutelpersonen Werken

Sleutelpersonen zijn een schakel tussen gemeente en bewoners en zorgen zo voor samenhang in wijken en steden. Dat sleutelpersonen effectief zijn blijkt uit praktijk én uit wetenschappelijk onderzoek. En de maatschappelijke problemen die sleutelpersonen kunnen helpen oplossen zijn legio: denk aan de te lage vaccinatiegraad, (jeugd)zorg, armoedebestrijding, de energietransitie of bijvoorbeeld de City Deal ‘Fietsen voor iedereen’. Genoeg reden om aan de slag te gaan met sleutelpersonen. Maar hoe werkt dat in de praktijk? De Stadscoalitie laat in de podcast Sleutelpersonen Werken zien wat sleutelpersonen betekenen voor organisaties én de samenleving.

Wat doet een sleutelpersoon?

Sleutelpersonen vormen een verbinding tussen gemeente en bewoners, tussen beleid en uitvoering, ze werken preventief en domeinoverstijgend. Ze zorgen voor de nodige veerkracht in professionele bureaucratieën en gemeenschappen. De titel sleutelpersoon varieert van cultuurverbinder, buurtbaner, cultureel adviseur, ervaringsdeskundige en interculturele mediator tot behandelaar of community curator. De organisatievisie, de waarden en de precieze context bepalen welke naam het beste past. Cruciaal is het uitgangspunt dat de sleutelpersoon ervaringsdeskundig is op het domein waarover advies wordt gevraagd. Als sleutelpersonen in een vroeg stadium worden betrokken, biedt dit nieuwe bruikbare perspectieven die beleid kunnen toetsen op blinde vlekken of uitvoerbaarheid. Dit geeft wederzijds vertrouwen en kan de nodige kosten besparen en onnodig leed voorkomen.

Een tip voor andere gemeenten is: begin er gewoon aan. Wacht niet totdat je het tot achter de komma geregeld hebt.

Organisaties aan het woord

De podcast geeft het woord aan elf organisaties waar sleutelpersonen werken. Het gaat om organisaties in de jeugd- en gezondheidszorg, in het brede sociaal domein maar ook erfgoed. Ze delen hoe ze de functie van sleutelpersonen achter de schermen betaald inbedden. Het vraagt doorzettingsvermogen en creativiteit om de functie een plek te geven binnen de organisatie, blijkt uit de podcast. ‘Een tip voor andere gemeenten is: begin er gewoon aan. Wacht niet totdat je het tot achter de komma geregeld hebt,’ zegt Els Bremer, projectleider Samen voor Overvecht Gemeente Utrecht.

De juiste (sleutel)personen vinden, blijkt ook geen gemakkelijke opgave. Vaak worden telkens dezelfde mensen gevonden. Ze zitten verstopt in de relationele haarvaten van de samenleving, je vindt ze vooral via via en dat is voor organisaties of gemeenten vaak lastig. Een veelgestelde vraag is dan ook: ‘Waar vind ik een goede sleutelpersoon of ervaringsdeskundige?’ Als antwoord hierop startte LaNSCO, het landelijk netwerk van sociale coöperaties, recent het bureau ‘Ervaring Spreekt’, met betaalde ervaringsdeskundige sprekers uit alle geledingen die weten waar ze het over hebben.

Diverse rollen

Uit de verhalen van organisaties blijkt dat de naamgeving direct van invloed is op de rol en taken van een sleutelpersoon en dat biedt bescherming. De functie valt onder bepaalde cao’s, bijvoorbeeld jeugdzorg of sociaal werk. De rollen lopen uiteen van verkennen, signaleren en adviseren tot voorlichten en bemiddelen. Het Nederlandse Rode Kruis zet cultureel adviseurs (inter)nationaal in om passende en menswaardige hulp te bieden. Zo kunnen ze families die elkaar tijdens de vlucht zijn kwijtgeraakt weer samenbrengen. ‘Dankzij jullie artikel over de vrijwilligerscultuur in de Volkskrant, realiseerden we ons dat het de hoogste tijd is om deze functie betaald in onze organisatie in te bedden, en dat werkt’, zegt Tes Kuilboer, projectmedewerker Restoring Family Links van het Rode Kruis, in de podcast.

Investeren en procescultuur

De organisaties ervaren stuk voor stuk dat het samenwerken met sleutelpersonen betekent: werkplezier, over en weer in elkaar investeren en contact van mens-tot-mens. Vertrouwen opbouwen en van elkaar leren. Dit geeft inzicht in soms vanzelfsprekende werkwijzen en structuren zoals uren verantwoorden of vakantiedagen opnemen. Het kost tijd om de typisch Nederlandse ‘procescultuur’ te leren kennen met vragen als: wat deed je, waarom op die manier, hoe pakte het uit en met welke resultaten? Stichting Mano werkt met ervaringsdeskundige vakkrachten. Lieke Galbraith, directeur beleid & programma’s, vertelt in de podcast: ‘Mensen zitten in een inhoudelijke functie én zijn meteen deel van onze organisatie en ontwikkelen zo de nodige procesvaardigheden.’

Kleine revolutie

Uit de podcast wordt duidelijk hoe belangrijk het is om de balans te bewaken tussen de informele kwaliteit van het werk van sleutelpersonen en de noodzaak tot het volgen van formele processen vanuit organisaties. Een goed voorbeeld van die balans is de manier van verantwoorden aan de gemeente die de Amsterdamse Buurtbaan uitvond. ‘Die zorgt voor een kleine revolutie’, zegt Phlip Korthals Altes, projectleider Wikistad en mede-ontwikkelaar van de Amsterdamse Buurtbaan in de podcast. ‘Eerder pasten we ons helemaal aan de gemeente aan met schriftelijke rapportages. Dat kostte veel tijd en stress. We realiseerden ons dat elke duurzame beweging van twee kanten moet komen. Buurtbaners beschrijven hun verslag zo praktisch en beeldend dat het net lijkt alsof je er zelf bij bent als je het leest, zoals een enthousiaste ambtenaar terecht opmerkte. Sociale media en online beeldcultuur helpen bij deze veranderingsslag. Een evenement staat vaak al online met foto’s van de resultaten. Dit geeft inzicht in het bereikte effect en voorkomt onnodig papierwerk.’

Willen we sleutelpersonen dezelfde kansen geven als in het grootstedelijke gebied, dan moet het platteland er meer middelen van het Rijk krijgen.

Stad en regio

Het maakt veel verschil in welke stad of regio een sleutelpersoon werkt, onder andere in caseload en reisafstanden. In de regio Achterhoek werken acht gemeenten rond inburgering met sleutelpersonen parttime in tijdelijke dienst. Grote gemeenten kunnen maatwerk bieden omdat zij meer inwoners bedienen. Kleine gemeenten hebben dezelfde complexe vragen maar juist minder inwoners aan de balie. Regionale uitwisseling biedt uitkomst, maar de toegekende uitvoeringskosten vormen een knelpunt. ‘Willen we sleutelpersonen dezelfde kansen geven als in het grootstedelijke gebied, dan moet het platteland er meer middelen van het Rijk krijgen’, zegt Renske Waardenburg, regiocoördinator Achterhoek.

Welke routes zijn er?

De meeste sleutelpersonen starten als vrijwilliger en groeien door in verschillende functies, bijvoorbeeld als vakkracht of mediator, of werken als zzp'er of ondernemer. De gemeente Utrecht zet sleutelpersonen structureel op diverse plekken in, bijvoorbeeld in Samen voor Overvecht of bij project Vesta dat inzet op laagdrempelige versterking van gezondheid van nieuwe Utrechtenaren. Caroline Sarolea, voorzitter van Stichting Sleutelpersonen Utrecht ziet de vraag naar sleutelpersonen groeien in diverse domeinen: ‘We merken keer op keer dat sleutelpersonen zaken agenderen en helpen bij het oplossen van urgente maatschappelijke vraagstukken. Nog steeds niet elke burger in de stad weet de armoederegelingen te vinden maar ook vanuit bijvoorbeeld Sport ligt er een vraagstuk over discriminatie bij sportvelden.’

Het valt op dat sleutelpersonen steeds vaker in vaste functies werken. ‘Onderzoek door het Verwey-Jonker Instituut helpt daarbij om de functie interculturele mediator (ICM) te accrediteren. In het verleden huurden we ICM’s vaak in als zzp'ers, nu is 60 procent bij ons in dienst en dat zorgt voor een andere relatie’, zegt Mascha van Lith, afdelingshoofd ICM bij Nidos. Ook vanuit de sleutelpersonen verandert iets. Steeds meer sleutelpersonen werken als zzp'er. P4Mi, het platform voor Migration, Integration & Inclusion zet in op deze kwaliteit van ondernemerschap. Yordi Lassooy-Tekle, mede-oprichter P4Mi: ‘Veel migranten zijn ondernemer, alleen kennen ze de precieze regels hier nog niet. Wij zijn net gestart om twintig sleutelpersonen te trainen als ‘impactondernemer.’

Mentaliteit en financiën

Uit de vele podcasts blijkt dat de mentaliteit rond de betaling van sleutelpersonen verandert. Een gedegen loon is nog niet overal een staande praktijk, maar de geïnterviewde organisaties betalen voor geleverde diensten. Wat helpt is dat de ureninzet van tevoren begroot wordt bij indiening van projecten. Deze uren verdienen zich terug als er snel passend maatwerk wordt geleverd dat kosten uitspaart. De subsidie Buurtbaan in gemeente Amsterdam dient een tweeledig doel: versterking van de buurt én uitstroom naar regulier werk. Een tijdelijk dienstverband met een actieve bewoner versterkt de sociale basis van de buurt en zorgt op termijn voor regulier werk. Dankzij intensieve samenwerking tussen bedenker Wikistad en gemeente Amsterdam is de buurtbaan nu stadsbreed uitgerold en de resultaten zijn een succes: 75 procent van de buurtbaners vindt regulier werk, soms na jaren bijstand.

Brengkunst

Ook in het domein van erfgoed ontstaat vernieuwing. Community curatoren van Verhalenhuis Belvédère ontsluiten nieuw erfgoed en wekken ongehoorde verhalen tot leven in Het Rotterdamse Depot Boijmans van Beuningen. ‘De beweging om erfgoed naar het depot te brengen, ontstaat vanuit vertrouwen, het relationele en de gemeenschappen zelf’, aldus Linda Malherbe, curator Verhalendepot Belvédère. Brengkunst in plaats van roofkunst. Het resultaat is dat alle inwoners in de stad zich gezien en gehoord voelen. Zo ontstaat het plezier van herkenning en een grotere sociale cohesie.

Als we onze informatie bundelen en delen, hopen we dat het voor gemeenten en organisaties makkelijker wordt om samenwerking met sleutelpersonen te verduurzamen.

Functieprofielen

Sleutelpersonen volgen al jaren trainingen om zich te professionaliseren. Hierbij is goede begeleiding specifiek op de rol en inhoud van groot belang. Ze doen dat in- of extern via Pharos, Migration Inc, Stichting Mano, het Rode Kruis of bij Nidos. Om het overheden en bedrijven sneller en makkelijker te maken betaald met sleutelpersonen samen te werken, verzamelt expertisecentrum Pharos functieprofielen en koppelt daar contracten met voorbeelden aan. Daar zit ook de inschaling van de functie bij. In de podcast vertelt Inge Goorts, strategisch adviseur bij Pharos: ‘We hebben jarenlange kennis over samenwerking met sleutelpersonen en willen dit uitbreiden met de financiële inbedding. Als we deze informatie bundelen en delen, hopen we dat het voor gemeenten en organisaties makkelijker wordt om samenwerking met sleutelpersonen te verduurzamen.’

Veerkracht en beleidsdoelen

De elf organisaties in de podcast hebben de stap naar betaald samenwerken met sleutelpersonen gezet vanuit de ervaring dat sleutelpersonen burgers, wijken en gemeenten versterken. Of het nu gaat om een betere gezondheid, representatief erfgoed of om het ontsluiten van nieuw talent. Wanneer meer sleutelpersonen een duurzame plek vinden in álle lagen van gemeenten en organisaties, zoals bijvoorbeeld in besturen, patiëntenraden of managementfuncties, verbetert dit zowel het zicht op de samenleving alsook op de representatieve afspiegeling ervan. Dit vergroot niet alleen de veerkracht en het empathisch vermogen van organisaties, maar heeft ook een aantoonbaar positief effect op het behalen van beleidsdoelen en versterkt op termijn de democratie.

Meer lezen?

• 31e City Deal ‘Fietsen voor iedereen’ van start! | Agenda Stad
• Samenwerken met sleutelpersonen in de gemeente | Pharos
• De buurtbaan als sleutel voor innovatie | Movisie
• Subsidie Buurtbaan | Gemeente Amsterdam
• Investeer in de bewoners in de wijk | De Stadscoalitie
• De inzet van sleutelpersonen in de inburgering | Verwey-Jonker Instituut
• Achterhoek moet sleutelpersonen omarmen | Regio Achterhoek
• Nationale routekaart sleutelpersonen werken | De Stadscoalitie

Auteur: Esseline van de Sande, sociaal psychologe en directeur en oprichter De Stadscoalitie